KÜL TİGİN ANITI

Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölünün güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Çaydam gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koşo Çaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir. Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir. Kullanılan yazı dilinin olgunluğu ve zenginliği Türkçe’nin daha eski tarihli yazılı eserlerinin de bulunduğuna kesinlik kazandırmaktadır. Bilge Kağan’ın kağan olmasında, kahraman kardeşi Kül Tigin birinci derecede rol oynamıştı. Bilge Kağan kardeşinin ölümüne çok üzülmüş, onun için bir anıt diktirtmiştir. Bu anıttaki yazılar Bilge Kağan’ın sözleridir: Bilge Kağan burada kardeşiyle birlikte yaptıkları savaşları, devleti nasıl güçlendirdiklerini, kardeşinin kazandığı zaferleri anlatıyor. Bu anıt, Bilge Kağan’ın kardeşi, Köktürk prensi ve askeri komutanı Kül Tigin adına dikilmiştir. Kül Tigin, kon yılka yiti yirmike “koyun yılının on yedisinde “ (=27 Şubat 731)ölmüştür. Cenaze töreni 1 Kasım 731‘de yapılmıştır. Türkçe yazıt ise 21 Ağustos 732’de dikilmiştir. Kül Tigin anıtı ,kaplumbağa şeklinde oyulmuş bir kaideye oturtulmuş.Bulunduğu zaman bu kaidenin yanında devrilmiş durumdaydı. Sonradan yerine dikilmiştir. Rüzgara dönük tarafında bazı satırlar silinmiş.